(3b) “Why nations fail” by dimitris Δυτική Ευρώπη, Αγγλία, Γαλλία, Ιαπωνία, Νότια Κορέα, Βραζιλία

(3b) “Why nations fail” by dimitris

"πολιτικοί θεσμοί στους τόπους, στο χρόνο"

μερικές δημοκρατίες με  δυνητικά συμμετοχικούς πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς, οι οποίες στο παρελθόν είχαν απολυταρχικούς, εκμεταλλευτικούς πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς:

Δυτική Ευρώπη, Αγγλία, Γαλλία, Ιαπωνία, Νότια Κορέα, Βραζιλία

Οι υπογραμμίσεις, τα πλάγια, η επιλογή και η κατάταξη των χωρών είναι από τον Δημήτρη. 

Το κείμενο στα εισαγωγικά από το βιβλίο "γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη" των Daron Acemoglu και James A. Robinson, εκδοτικός οίκος Α.Α. Λιβάνη.

Ο κατάλογος είναι ενδεικτικός. Για κάθε χώρα επιλέγεται ένα θέμα σαν ένδειξη και όχι σαν πλήρη παρουσίαση, στο βιβλίο θα αναζητήσετε την πλήρη παρουσίαση και θα βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα. Τα θέματα που επιλέχτηκαν είναι αποσπασματικά.

Μεταφράζω το inclusive σαν  δυνητικά συμμετοχικός και το extractive σαν  δυνητικά εκμεταλλευτικός. Στα αποσπάσματα του κειμένου από το βιβλίο, που παραθέτω σε εισαγωγικά, χρησιμοποιούνται οι όροι ανοιχτός και κλειστός αντίστοιχα, όπως επέλεξε ο μεταφραστής και σε παρένθεση, θέτω τον όρο του αγγλικού κειμένου που επέλεξαν οι Daron και James.

Δυτική Ευρώπη.

μακρινό παρελθόν: Απολυταρχία με εκμεταλλευτικούς (extractive – κλειστούς) πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς, φεουδαρχία

"Στην Ευρώπη του δεκάτου τέταρτου αιώνα επικρατούσε η φεουδαρχία, ένας τρόπος οργάνωσης της κοινωνίας που αναδύθηκε στη δυτική Ευρώπη μετά την κατάρρευση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας."

"Οι φεουδαρχικοί θεσμοί, οι οποίοι εδράζονταν στην καταναγκαστική εργασία των δουλοπάροικων, ήταν προφανώς (extractive) κλειστοί και αποτέλεσαν τη βάση για τη μακριά περίοδο της αργής οικονομικής μεγέθυνσης της Ευρώπης κατά τον Μεσαίωνα." σελ 194

Αγγλία

μακρινό παρελθόν: Απολυταρχία με εκμεταλλευτικούς (extractive – κλειστούς) πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς, μονάρχες

οι βαρόνοι η ελίτ της Αγγλίας, όρθωσαν το ανάστημά τους στον Ιωάννη τον Ακτήμονα

“Στην Αγγλία υπήρχε μια μακροχρόνια παράδοση απολυταρχικής διακυβέρνησης, η οποία είχε αποκτήσει βαθιές ρίζες και ήταν αναγκαία μια επανάσταση για να ανατραπεί” σελ. 300

"Η ιστορία της Αγγλίας βρίθει από συγκρούσεις ανάμεσα στους μονάρχες και τους υπηκόους τους, ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες που διαγκωνίζονταν για την εξουσία και ανάμεσα στις ελίτ και τους πολίτες. Ωστόσο, η έκβαση των συγκρούσεων αυτών δεν ενίσχυε πάντα την εξουσία εκείνων που την κατείχαν. Το 1215 οι βαρόνοι, οι οποίοι στην κοινωνική ιεραρχία βρίσκονταν αμέσως μετά το βασιλιά και αποτελούσαν την ελίτ της Αγγλίας, όρθωσαν το ανάστημά τους στον Ιωάννη τον Ακτήμονα και τον υποχρέωσαν να υπογράψει τη Μάγκνα Κάρτα (Μεγάλη Χάρτα) στο Ράνιμιντ." σελ 203

παρελθόν: πορεία προς συμμετοχικούς (inclusive – ανοιχτούς) πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς κοινοβουλευτισμός

κυριαρχία του νόμου, περιορισμοί στην άσκηση εξουσίας

"... η αθώωση του Χάντριτζ ήταν ένα σημαντικό γεγονός. Το σώμα των ενόρκων δεν αποτελούνταν από ομοίους του Χάντριτζ, αλλά από γαιοκτήμονες και μέλη της ανώτερης τάξης, οι οποίοι θεωρητικά θα έπρεπε να συμπαθούν τον Γουόλπολ. Όμως η Βρετανία δε βρισκόταν πλέον στο δέκατο έβδομο αιώνα, όταν τα δικαστήρια εκτελούσαν τις επιθυμίες της δυναστείας των Στιούαρτ και λειτουργούσαν ως εργαλείο καταστολής των αντιπάλων τους και όταν οι βασιλείς μπορούσαν να καθαιρούν τους δικαστές όποτε δεν τους άρεσαν οι αποφάσεις τους. Οι Ουίγοι ήταν υποχρεωμένοι να αποδεχτούν την κυριαρχία του νόμου, τη θεμελιώδη αρχή ότι οι νόμοι δεν πρέπει να εφαρμόζονται επιλεκτικά ή αυθαίρετα, ότι κανείς δεν είναι υπεράνω του νόμου.

... η Ένδοξη Επανάσταση είχε επιβάλλει την κυριαρχία του νόμου στη Βρετανία, με συνέπεια οι ελίτ να υπόκεινται σε πολύ περισσότερους περιορισμούς απ' όσους φαντάζονταν πριν ανατρέψουν τη δυναστεία των Στιούαρτ. Πρέπει να επισημανθεί ότι η κυριαρχία του νόμου, δεν ταυτίζεται με την κυριαρχία δια του νόμου. Ακόμα και αν οι Ουίγοι ψήφιζαν ένα νόμο που θα τους επέτρεπε να καταπιέζουν τους απλούς πολίτες, θα εξακολουθούσαν να υπόκεινται σε περιορισμούς λόγω της κυριαρχίας του νόμου" σελ. 323

"Η λογική που διέπει τους ενάρετους κύκλους απορρέει από το γεγονός ότι οι (inclusive) ανοιχτοί θεσμοί βασίζονται σε περιορισμούς στην άσκηση της εξουσίας και στον πλουραλιστικό επιμερισμό της πολιτικής ισχύος στην κοινωνία που κατοχυρώνονται με την κυριαρχία του νόμου.

... στην υποθετική περίπτωση που η κυριαρχία του νόμου αναστελλόταν ξανά, θα κινδύνευε να καταρρεύσει συνολικά ο πλουραλισμός, επειδή μια μικρή ομάδα συμφερόντων θα αποκτούσε έλεγχο εις βάρος του ευρέως κοινωνικού συνασπισμού.

Το πολιτικό σύστημα δεν μπορούσε να επιτρέψει έναν τέτοιο υποθετικό κίνδυνο. Το γεγονός αυτό κατέστησε τον πλουραλισμό και τη συνεπακόλουθη κυριαρχία του νόμου δυο μόνιμα γνωρίσματα του βρετανικού πολιτικού συστήματος... μόλις ο πλουραλισμός και η κυριαρχία του νόμου εδραιώνονται, αυξάνονται οι διεκδικήσεις για περισσότερο πλουραλισμό και περισσότερη συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες. " σελ 327

κοντινό παρελθόν, παρόν: δημοκρατία με  δυνητικά συμμετοχικούς (inclusive – ανοιχτούς) πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς

Κάθε δεκαετία ένα βήμα προς την δημοκρατία

“Οι πολιτικές αλλαγές ήταν προσανατολισμένες προς περισσότερο (inclusive) ανοιχτούς θεσμούς και οφείλονταν στις διεκδικήσεις των μαζών που είχαν αποκτήσει πολιτική ισχύ. Αλλά ήταν βαθμιαίες. Κάθε δεκαετία γινόταν ένα βήμα, άλλοτε μικρότερο και άλλοτε μεγαλύτερο, προς την δημοκρατία. Υπήρχαν συγκρούσεις σε κάθε βήμα και η έκβασή τους εξαρτιόταν από απρόβλεπτες παραμέτρους. Ωστόσο, ο ενάρετος κύκλος γέννησε δυνάμεις οι οποίες μείωναν τα διακυβεύματα που σχετίζονταν με τον απόλυτο έλεγχο της εξουσίας. Επέβαλε επίσης την κυριαρχία του νόμου, καθιστώντας δυσκολότερη τη χρησιμοποίηση της βίας εναντίον όσων διεκδικούσαν αυτά που είχαν διεκδικήσει οι ελίτ από την δυναστεία των Στιούαρτ. Σταδιακά, μειώνονταν οι πιθανότητες να μετατραπούν οι συγκρούσεις σε συνολική επανάσταση και αυξάνονταν οι πιθανότητες να επιλυθούν με τρόπο που θα ευνοούσε την υιοθέτηση περισσότερων (inclusive) ανοιχτών θεσμών.” σελ. 335

Γαλλία

παρελθόν: Απολυταρχία με εκμεταλλευτικούς (extractive – κλειστούς) πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς, φεουδαρχία

συντεχνίες

"Το δέκατο όγδοο αιώνα οι συνθήκες διαβίωσης στις γαλλικές πόλεις ήταν σκληρές και ανθυγιεινές. Η μεταποίηση ελεγχόταν από πανίσχυρες συντεχνίες, οι οποίες εξασφάλιζαν ένα καλό εισόδημα για τα μέλη τους, αλλά κρατούσαν κλειστά τα επαγγέλματα και εμπόδιζαν την έναρξη νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Το αποκαλούμενο ancien regime (παλαιό καθεστώς) υπερηφανευόταν για την συνέχειά του και την εξασφάλιση σταθερότητας." σελ. 301

παρελθόν: πορεία προς  δυνητικά συμμετοχικούς (inclusive – ανοιχτούς) πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς κοινοβουλευτισμός

μεταρρυθμίσεις με την βούληση του Ναπολέοντα

"Από το 1799 έως την πτώση του Ναπολέοντα το 1815, η Γαλλία κατήγαγε μια σειρά από μεγάλες στρατιωτικές νίκες -...- γονατίζοντας την ηπειρωτική Ευρώπη. Οι στρατιωτικές νίκες επέτρεψαν στον Ναπολέοντα να επιβάλει την βούλησή του, τις μεταρρυθμίσεις του και το νομικό κώδικά του σε ένα πολύ μεγάλο τμήμα της Ευρώπης. Η πτώση του Ναπολέοντα μετά την τελική ήττα του το 1815 οδήγησε σε μια περίοδο αναδίπλωσης, στον περιορισμό των πολιτικών δικαιωμάτων και στην παλινόρθωση της γαλλικής μοναρχίας υπό τον Λουδοβίκο ΙΗ. Ωστόσο, οι εξελίξεις αυτές απλώς επιβράδυναν την οριστική εδραίωση των (inclusive) ανοιχτών θεσμών.

Οι δυνάμεις που απελευθέρωσε η επανάσταση του 1789 κατάργησαν τον απολυταρχισμό στην Γαλλία και οδήγησαν αναπόφευκτα, αν και με αργό ρυθμό, στην ανάδυση (inclusive) ανοιχτών θεσμών" σελ. 307

"... Οι γαλλικές επαναστατικές στρατιές και στην συνέχεια ο Ναπολέοντας εισέβαλαν σε πολλές χώρες τις Ευρώπης, στις περισσότερες από τις οποίες οι υφιστάμενοι θεσμοί ήταν κατάλοιπα της μεσαιωνικής περιόδου, καθώς διαιώνιζαν την εξουσία των βασιλέων, των πριγκίπων και των ευγενών, ενώ έθεταν περιορισμούς στο εμπόριο τόσο στις πόλεις, όσο και στην ύπαιθρο. Σε πολλές από αυτές τις περιοχές η φεουδαρχία και η δουλοπαροικία εξακολουθούσαν να είναι πιο σημαντικές απ' ότι στην Γαλλία..." σελ. 309

"Οι ηγέτες της Γαλλικής Επανάστασης και, στη συνέχεια, ο Ναπολέοντας εξήγαγαν την επανάσταση, καταργώντας τον απολυταρχισμό, τις φεουδαρχικές σχέσεις και τις συντεχνίες και επιβάλλοντας την ισότητα ενώπιον του νόμου-... Επομένως, η Γαλλική Επανάσταση προετοίμασε το έδαφος για τους (inclusive) ανοιχτούς θεσμούς και τη συνακόλουθη οικονομική μεγέθυνση όχι μόνο στη Γαλλία, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη" σελ. 309

Ιαπωνία.

παρελθόν: Απολυταρχία με εκμεταλλευτικούς (extractive – κλειστούς) πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς, σογκούν

1867 "... Οι σογκούν του οίκου Τοκουγκάβα ασκούσαν την κεντρική εξουσία και φορολογούσαν τα υπόλοιπα φέουδα,... Οι άρχοντες των φέουδων, μαζί με τους στρατιωτικούς ακολούθους τους, τους διάσημους σαμουράι, κυβερνούσαν μια κοινωνία που είχε πολλά κοινά στοιχεία με τις μεσαιωνικές κοινωνίες της Ευρώπης, όπως η ύπαρξη κλειστών επαγγελμάτων, οι περιορισμοί στο εμπόριο και η υψηλή φορολόγηση των αγροτών. Ο εκάστοτε σογκούν κυβερνούσε από το Έντο, μονοπωλώντας το εξωτερικό εμπόριο και απαγορεύοντας την εγκατάσταση αλλοδαπών στη χώρα. Οι πολιτικοί και οικονομικοί θεσμοί ήταν (extractive) κλειστοί, με συνέπεια η Ιαπωνία να είναι φτωχή." σελ. 313

παρόν: δημοκρατία με  δυνητικά συμμετοχικούς (inclusive – ανοιχτούς) πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς

Οι ηγέτες συνειδητοποίησαν ότι η μεγέθυνση της εθνικής οικονομίας - ενδεχομένως και η ίδια η επιβίωση της χώρας - μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με θεσμικές μεταρρυθμίσεις

"Οι ηγέτες του φέουδου Σάτσουμα συνειδητοποίησαν ότι η μεγέθυνση της ιαπωνικής οικονομίας - ενδεχομένως και η ίδια η επιβίωση της Ιαπωνίας- μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με θεσμικές μεταρρυθμίσεις, στις οποίες όμως εναντιωνόταν ο σογκούν επειδή η εξουσία του ήταν συνδεδεμένη με τους υφιστάμενους θεσμούς. Για να υλοποιηθούν οι μεταρρυθμίσεις, έπρεπε να ανατραπεί ο σογκούν. Και ανατράπηκε." σελ. 316

Νότια Κορέα

παρόν: δημοκρατία με δυνητικά συμμετοχικούς (inclusive – ανοιχτούς) πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς

“(inclusive) Ανοιχτοί οικονομικοί θεσμοί, όπως αυτοί της Νότιας Κορέας ή των Ηνωμένων Πολιτειών, είναι εκείνοι που επιτρέπουν και ενθαρρύνουν τη συμμετοχή της μεγάλης μάζας των πολιτών στις οικονομικές δραστηριότητες, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούν με το καλύτερο δυνατό τρόπο το ταλέντο και τις δεξιότητες τους, αλλά και να κάνουν τις επιλογές που θέλουν. Για να είναι ( inclusive) ανοιχτοί, οι οικονομικοί θεσμοί πρέπει να προστατεύουν την ατομική ιδιοκτησία, να διασφαλίζουν ένα αμερόληπτο δικαστικό σύστημα και να εγγυώνται την ισότητα στις συναλλαγές και τις συμβάσεις' πρέπει επίσης να επιτρέπουν την ίδρυση επιχειρήσεων, αλλά και να δίνουν στους πολίτες τη δυνατότητα να επιλέγουν την επαγγελματική σταδιοδρομία τους.” σελ. 90

Βραζιλία

παρόν: δημοκρατία με δυνητικά συμμετοχικούς (inclusive – ανοιχτούς) πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς

δραστηριοποίηση της κοινωνίας των πολιτών

“Η αναβίωση του βραζιλιάνικου εργατικού κινήματος εντασσόταν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κοινωνικών αντιδράσεων σε δεκαπέντε χρόνια στρατιωτικής διακυβέρνησης. Ο διανοούμενος Φερνάντο Ενρίκε Καρντόζο, ο οποίος όπως και ο Λούλα, θα γινόταν πρόεδρος της Βραζιλίας μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, υποστήριξε το 1973 ότι η δημοκρατία θα αναγεννιόταν στη Βραζιλία, αν συνεργάζονταν οι πολλές κοινωνικές ομάδες που εναντιώνονταν στη στρατιωτική χούντα. Δήλωσε ότι είναι αναγκαία η “δραστηριοποίηση της κοινωνίας των πολιτών... των επαγγελματικών ενώσεων, των συνδικάτων, των εκκλησιών, των φοιτητικών οργανώσεων, των κύκλων των διανοούμενων, των κοινωνικών κινημάτων” - με άλλα λόγια ήταν απαραίτητο να συγκροτηθεί ένας ευρύς συνασπισμός, με στόχο την αποκατάσταση της δημοκρατίας και το μετασχηματισμό της βραζιλιάνικής κοινωνίας” σελ. 473
“Το 1978 ο Λούλα σκεφτόταν να ιδρύσει ένα νέο πολιτικό κόμμα, το Κόμμα των εργατών. Ωστόσο το κόμμα δεν θα εκπροσωπούσε μόνο τους εργάτες. Ο Λούλα επέμενε ότι το κόμμα θα έπρεπε να εκπροσωπεί όλους τους μισθωτούς και τους φτωχούς γενικότερα. Οι ηγέτες των συνδικάτων επεξεργάστηκαν ένα πολιτικό πρόγραμμα το οποίο θα μπορούσε να συνασπίσει τα πολλά κοινωνικά κινήματα που είχαν αρχίσει να αναδύονται. Στις 18 Αυγούστου 1979 πραγματοποιήθηκε στο Σάο Πάολο μια συνάντηση για να συζητηθεί η ίδρυση του Κόμματος των Εργατών, στην οποία συμμετείχαν πολιτικοί, συνδικαλιστές, φοιτητές, διανοούμενοι και εκπρόσωποι εκατό διαφορετικών κοινωνικών κινημάτων που είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται σε ολόκληρη τη Βραζιλία τη δεκαετία του 1970” σελ. 474

συμμετοχικός προϋπολογισμός

“Καθώς σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 αυξανόταν ο αριθμός των δήμων στους οποίους επικρατούσε το Κόμμα των Εργατών, το τελευταίο υποχρεώθηκε να αναπτύξει σχέσης συμβίωσης με πολλά τοπικά κοινωνικά κινήματα. Στο Πόρτο Αλέγκρε, όπου το Κόμμα των Εργατών επικράτησε στις εκλογές του 1988, εφαρμόστηκε ο “συμμετοχικός προϋπολογισμός”, ένας μηχανισμός που επέτρεπε στους απλούς πολίτες να αποφασίζουν ποιες έπρεπε να είναι οι δημοσιονομικές προτεραιότητες της πόλης. Το σύστημα αυτό, το οποίο θα μετατρεπόταν σε παγκόσμιο μοντέλο για την ανταπόκριση των τοπικών αρχών στις ανάγκες των πολιτών, θα βελτίωνε σημαντικά τόσο τις παρεχόμενες υπηρεσίες κοινής ωφελείας, όσο και την ποιότητα ζωής των κατοίκων του Πόρτο Αλέγκρε.” σελ. 474

επανάσταση στη διακυβέρνηση

“Και όταν το Κόμμα των Εργατών άρχισε να επικρατεί στις εκλογές της τοπικής αυτοδιοίκησης, συγχωνεύτηκε με τοπικά κοινωνικά κινήματα και ενθάρρυνε τη συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, πραγματοποιώντας ένα είδος επανάστασης στον τρόπο διακυβέρνησης σε όλη τη χώρα.” σελ. 477

οικοδόμηση θεσμών από την βάση της κοινωνίας των πολιτών

“Η περίπτωση της Βραζιλίας απεικονίζει ότι είναι εφικτό να οικοδομηθούν από τη βάση οι θεσμοί της κοινωνίας των πολιτών και κόμματα που έχουν άμεση συνάφεια μαζί τους, σελ. 478

“The Brazilian case illustrates how civil society institutions and associated party organizations can be built from the ground up.”

μέσα κοινωνικής δικτύωσης

“Μια άλλη παράμετρος που μπορεί να διαδραματίσει μετασχηματιστικό ρόλο στη διαδικασία επιμερισμού της πολιτικής ισχύος είναι τα μέσα ενημέρωσης. Ο επιμερισμός της πολιτικής ισχύος στην κοινωνία είναι δύσκολο να συντονιστεί και να διατηρηθεί, αν δεν υπάρχει επαρκής πληροφόρηση για τις οικονομικές και πολιτικές καταχρήσεις αυτών που ασκούν την εξουσία...
Τα φυλλάδια και τα βιβλία που ενημέρωναν και παρότρυναν τους πολίτες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διάρκεια της Ένδοξης Επανάστασης, της Γαλλικής Επανάστασης και της πορείας της Βρετανίας προς τον εκδημοκρατισμό το δέκατο ένατο αιώνα. Αντίστοιχα, τα σημερινά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που βασίζονται στις εξελίξεις στην πληροφορική και τις επικοινωνιακές τεχνολογίες, όπως τα blogs, τα chats, το Facebook και το Twitter, κατείχαν κεντρικό ρόλο στις αντιδράσεις των Ιρανών εναντίον του Αχμαντινετζάντ μετά τις νοθευμένες εκλογές του 2009 και φαίνεται πως παρόμοιο ρόλο κατέχουν και στην Αραβική Άνοιξη, η οποία εξελίσσεται ενώ αυτό το βιβλίο φτάνει στο τέλος του.” σελ. 478