Θα ήθελα να γράψω μια κριτική στους Daron Acemoglu και James A. Robinson. Το βιβλίο τους "Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη" μου έδωσε γνώση και έμπνευση και σε επόμενα κείμενα θα αναφερθώ πάλι για το τι κατάλαβα από το βιβλίο. Ήθελα να γράψω στα Αγγλικά αλλά θα συνεχίσω προς το παρόν στα Ελληνικά.
Το βιβλίο έχει καταπληκτική αξία γιατί αναφέρεται σε γεγονότα (με πηγές) που αφορούν την εξέλιξη των πολιτικών και οικονομικών θεσμών στις περισσότερες περιοχές του πλανήτη μας`και για μεγάλα χρονικά διαστήματα μέχρι σήμερα.
Πως εξελίχθηκαν οι θεσμοί στην Β. Ευρώπη, στην Ν. Ευρώπη, στην Αμερική, στην Αυστραλία, στη Λατινική Αμερική στην Βραζιλία, στην Αφρική, στην πρώην Σοβιετική ένωση, στην Αφρική, στην Μποτσουάνα, στην Αίγυπτο, στην Ινδία...
Το βιβλίο περιέχει αναφορές από αρχαίες εποχές`μέχρι σήμερα.
Θεωρώ ότι είναι λάθος να αναζητάμε τον οικουμενικό νόμο περιγραφής της εξέλιξης των θεσμών σε όλες τις κοινωνίες και όλες τις εποχές.
Έχω σπουδάσει Φυσικός και έχω μάθει ότι στην Φυσική περιγράφουμε την πραγματικότητα με διαφορετικές θεωρίες (που τις επαληθεύουν ή προσπαθούν να επαληθεύσουν τα πειράματα) σχετιζόμενες με το αντικείμενο που μελετάμε, κλασσική μηχανική, ηλεκτρομαγνητισμός, σχετικότητα, κβαντομηχανική...
Δεν υπάρχει ακόμα η θεωρία που είναι ικανή να περιγράφει όλα τα φαινόμενα, μπορεί να μην υπάρξει ποτέ, δεκάδες επιστήμονες βέβαια ζουν με το όνειρο να την ανακαλύψουν.
Θεωρώ ότι η θεωρεία τους μπορεί να περιγράψει με αρκετή επάρκεια την εξέλιξη των θεσμών από την στιγμή που ο άνθρωπος έθεσε κυρίαρχο το ατομικό "εγώ", αυτό μας πάει πολύ παλιά στις απαρχές του πολιτισμού μας στην Μεσοποταμία, αλλά δεν μπορεί να περιγράψει τους Αμπορίτζινες τις ελεύθερες ινδιάνικες φυλές και άλλους ιθαγενείς που διατήρησαν μέχρι πρόσφατα μια ολιστική προσέγγιση.
Προσωπικά θα έλεγα να δούμε πως εξελίχθηκαν οι θεσμοί τους ιστορικούς χρόνους στους οποίους υπάρχουν άφθονες πηγές. Δεν αναφέρεται στο βιβλίο η αρχαία Ελλάδα και πως οι άνθρωποι πέρασαν από την κυριαρχία του ενός σε μια πιο πλουραλιστική κοινωνία (εκμεταλλευτική όμως αφού υπήρχαν οι δούλοι) αλλά αναφέρεται με αρκετά στοιχεία πως έγινε αυτή η μετάβαση στην Αγγλία.
Για την αρχαία Ελλάδα θα έλεγα ότι από τα πρώτα βήματα ήταν η ρύθμιση του ανταγωνισμού μέσω του αθλητισμού. Με πρώτο καταγεγραμμένο εορτασμό των Ολυμπιακών Αγώνων το 776 πχ οι άνθρωποι επέλεξαν να ανταγωνίζονται για να ανταγωνίζονται, χωρίς να είναι ανάγκη να πεθαίνει ο ηττημένος ή να γίνεται δούλος όπως συχνά συνέβαινε στον πόλεμο.
Η καταπληκτική παράθεση γεγονότων (αποτέλεσμα της μελέτης του Daron και James) από διαφορετικές χρονικές στιγμές σε διαφορετικά μέρη σου επιτρέπει να φτιάξεις ακόμα και την δικιά σου θεωρία, θέλω να γράψω τα συμπεράσματα που καταλαβαίνω στα οποία δεν ξέρω αν συμφωνούν οι Daron και James.
Υπήρχαν μέρη πάνω στην γη που οι ανθρώπινες κοινωνίες λειτουργούσαν με μη εκμεταλλευτικούς θεσμούς για αιώνες. αναφέρω μόνο τις περιπτώσεις που αναφέρονται στο ίδιο το βιβλίο.
Aboriginals, Igbo, Tswana, ινδιάνικες φυλές της Β. Αμερικής, ... δεν είχαν εκμεταλλευτικούς οικονομικούς και πολιτικούς θεσμούς.
Υπήρχαν μέρη πάνω στην γη που οι ανθρώπινες κοινωνίες λειτουργούσαν με εκμεταλλευτικούς θεσμούς για αιώνες:
Ευρώπη, Λατινική Αμερική, Κίνα, χώρες πρώην Σοβιετικής Ένωσης, πρώην Οθωμανική Αυτοκρατορία...είχαν για αιώνες εκμεταλλευτικούς θεσμούς
Στο βιβλίο μπορεί κανείς να παρακολουθήσει μερικές από τις μάχες και τους αγώνες που έγιναν για να φτάσουμε από την φεουδαρχία, τους Αζτέκους και τους Ίνκας, την Ρωσία του Τσάρου, την Κίνα, ... όπου όλοι οι θεσμοί ήσαν εκμεταλλευτικοί (πόροι από τους πολλούς κατευθύνονταν στους λίγους), στο σήμερα όπου σε μερικές χώρες οι θεσμοί είναι (ή τείνουν να είναι) συμμετοχικοί όπως στην Αγγλία, στην Ευρώπη, στην Αμερική στην Αυστραλία... ή εκμεταλλευτικοί όπως στην Ελλάδα, την Ρωσία, την Κίνα, τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, την Αργεντινή, την Αίγυπτο...
Όπως ο ινδιάνος αρχηγός Σιάτλ(1) δεν μπορεί να καταλάβει γιατί διαλύεται ο κόσμος του, έτσι και οι επιστήμονες πιθανόν δεν θα μπορέσουν να εξηγήσουν, πότε και γιατί οι ανθρώπινες κοινωνίες πέρασαν σε εκμεταλλευτικούς θεσμούς και η επίγνωση του "συνόλου" μετατράπηκε στην επίγνωση του "εγώ".
Απλά έγινε.
Το ατομικό "εγώ" έγινε η κινητήρια δύναμη για κάθε δράση της ανθρωπότητας και σάρωσε τους πρωτόγονους πολιτισμούς με ολιστική επίγνωση.
Οι πρωτόγονες μη εκμεταλλευτικές κοινωνίες δεν δημιούργησαν τεράστια μνημεία ούτε τεχνολογία (πέρα από αυτή που χρειάζονταν για να ζουν ισορροπημένα με την φύση). Με αυτή την έννοια δεν ανήκουν στα επιτυχημένα έθνη όπως αυτά ορίζονται από τους Daron και James.
Η παρουσία των ελεύθερων ινδιάνικων φυλών της Βόρειας Αμερικής και των Αμπορίτζινων στην Αυστραλία ήταν σημαντική για την εξέλιξη των "δικών" μας εκμεταλλευτικών θεσμών σε πιο συμμετοχικούς. Η Αφρική δείχνει την ανάποδη πορεία, οι μη εκμεταλλευτικοί θεσμοί σαρώθηκαν από τις αποικίες.
Σαν φυσικός ξέρω ότι οι πιθανότητες είναι το κέντρο δυο σημαντικών θεωριών περιγραφής της πραγματικότητας της μετεωρολογίας και της κβαντομηχανικής.
Η εξέλιξη των θεσμών όπως περιγράφεται από τους Daron και James είναι πιθανοκρατούμενη και θα έλεγα ότι έτσι πρέπει να είναι και η εξέλιξη των θεσμών των κοινωνιών. Ο Μαρξ παρασύρθηκε σε μια θεωρία της εξέλιξης των κοινωνιών από τον Νεύτωνα και τους φαινομενικά ακλόνητους νόμους της μηχανικής, οι νόμοι του Νεύτωνα όμως δεν έχουν καμία ισχύ σε μεγάλες ταχύτητες, όπου χρησιμοποιούμε την σχετικότητα, ή στον μικρόκοσμο όπου χρησιμοποιούμε την κβαντομηχανική.
Ένα επεισόδιο στην εξέλιξη των θεσμών μας σχετίζεται με το ότι διαφορετικές ανθρώπινες επιγνώσεις συναντήθηκαν στην Β. Αμερική και την Αυστραλία, από ότι στην Αφρική.
Στην Β. Αμερική και στην Αυστραλία οι πρώτοι έποικοι ήσαν απλοί άνθρωποι πρώην κρατούμενοι πολίτες της Αγγλίας "μαύροι" (γιατί έβαφαν το πρόσωπό τους) οι οποίοι είχαν αντιδράσει στην παραβίαση των δικαιωμάτων τους. Αυτοί οι άνθρωποι παρόλο που δεν είχαν καμία πολιτισμική σχέση με τους ιθαγενείς είχαν ένα κοινό σημείο, την μη αποδοχή των εκμεταλλευτικών θεσμών αυτή η τυχαία συνάντηση έδωσε την δυνατότητα στο ανθρώπινο γένος να προχωρήσει τους συμμετοχικούς θεσμούς ακόμα πιο πέρα από το σημείο που ήταν η Αγγλία της εποχής.
Οι κοινωνίες που δημιουργήθηκαν στην Β. Αμερική και Αυστραλία ήσαν ανταγωνιστικές αλλά ελεύθερες συνεχίζοντας με ένα διαφορετικό τρόπο την παράδοση των προηγούμενων κοινωνιών με μη εκμεταλλευτικούς θεσμούς.
Στην Αφρική με εξαίρεση την Μποτσουάνα τα πράγματα πήγαν αλλιώς. Όπου υπήρχαν μη εκμεταλλευτικοί θεσμοί καταπατήθηκαν από τις αποικίες που αναζητούσαν σκλάβους, διαμάντια, πετρέλαιο (πιο πρόσφατα).
Από την άλλη μεριά οι κοινωνίες με εκμεταλλευτικούς θεσμούς στην Ευρώπη την Ρωσία την Κίνα την Λατινική Αμερική έδιναν τους δικούς τους αγώνες για συμμετοχικότητα ή κυριαρχία.
Εδώ βλέπουμε δυο διακριτές πορείες η Αγγλία με άλλες χώρες περνάει από την Βασιλεία στον κοινοβουλευτισμό μέσα από αλλεπάλληλες συγκρούσεις των ισχυρών αλλά και των απλών ανθρώπων (όχι αναγκαστικά μόνο των εργατών) και έτσι κινείται αρχικά σε ένα πλουραλισμό των θεσμών και μετά σε συμμετοχικούς.
Η ανθρωπότητα κάνει ένα τεράστιο βήμα σε μεγάλη κλίμακα.
Σε μικρή κλίμακα`όταν συναντιόνταν ξένοι πολιτισμοί θα`έκαναν ή πόλεμο, ή εμπόριο. Είναι δυο διαφορετικά πράγματα κάνεις πόλεμο όταν αναζητάς την κυριαρχία ή για άμυνα και κάνεις εμπόριο (ανταλλαγή προϊόντων και υπηρεσιών) όταν αναζητάς μια σχέση επωφελή και για τους δύο.
Το ίδιο μπορεί να συμβεί μέσα στο ίδιο έθνος ή αναζητάς τον ηγέτη που θα κυριαρχήσει στους άλλους και έμμεσα θα ωφεληθείς και εσύ που τον ακολουθείς, ή φτιάχνεις συμμετοχικούς θεσμούς για να ωφελούνται αμοιβαία οι πολίτες στις συνδιαλλαγές τους.
Στην Αγγλία η μάχη μεταξύ κοινοβουλευτισμού και βασιλείας ήταν μεγάλη για πολλούς αιώνες και οι άνθρωποι κατάλαβαν ότι από ένα απολυταρχικό ηγέτη ήταν καλύτερα να είναι κυρίαρχος ο νόμος. Η κυριαρχία του νόμου είναι διαφορετικό από την κυριαρχία δια νόμου. Η κυριαρχία του νόμου βλέπει όλους τους πολίτες ίσους απέναντι στον νόμο. Ήταν ένα επίτευγμα των Άγγλων που διαχύθηκε και ενδυναμώθηκε σε όλα τα επιτυχημένα έθνη.
Τι γίνεται στα υπόλοιπα έθνη?
Στην Ανατολική Ευρώπη, στην Ρωσία, στην Κίνα, στην Λατινική Αμερική, στις πρώην χώρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (που ανήκει και η Ελλάδα) έγιναν αγώνες για κυριαρχία ή ανεξαρτησία από κατακτητές αλλά`όχι για συμμετοχικότητα.
Αίμα χύθηκε σε εμφύλιους, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και μέχρι και σήμερα η πλειοψηφία των πολιτών σε αυτές τις χώρες δεν αναζητούν την κυριαρχία του νόμου και συμμετοχικούς θεσμούς, αλλά την κυριαρχία του ηγέτη που θα ωφελήσει αυτούς και την οικογένειά τους, σε βάρος της υπόλοιπης κοινωνίας.
Οι περισσότεροι πολίτες αυτών των χωρών παρόλο που έχουν δημοκρατίες (εκτός Κίνας) ψηφίζουν για κυβερνώντες, ανθρώπους που καταπατούν τους νόμους, διαλύουν τους θεσμούς.
Οι περισσότεροι πολίτες αυτών των χωρών δεν μπορούν να δουν το συλλογικό ούτε την αξία των συμμετοχικών θεσμών. Πολλοί από αυτούς νομίζουν ότι ο κομουνισμός ή οι ναζί μπορούν να έχουν καλύτερα αποτελέσματα διακυβέρνησης από τους σημερινούς διεφθαρμένους πολιτικούς. Είναι ένας φαύλος κύκλος που επαναλαμβάνεται με τους σωτήρες να κάνουν επαναστάσεις για κυριαρχία και όχι για συμμετοχικούς θεσμούς, τους οποίους απορρίπτουν σαν ανεπαρκή κόλπο του καπιταλισμού.
Αν κάποιος δεν έχει διαβάσει το βιβλίο θα αναρωτιέται ποιοι είναι οι συμμετοχικοί οικονομικοί και πολιτικοί θεσμοί και τι προϋποθέτουν?
Στην Ελλάδα το inclusive μεταφράστηκε σαν ανοιχτός, προσωπικά προτιμώ συμμετοχικός
"Οι ανοιχτοί οικονομικοί θεσμοί προϋποθέτουν την προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και την ύπαρξη οικονομικών ευκαιριών όχι μόνο για τις ελίτ, αλλά και για το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας.
Η προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, η τήρηση του νόμου, οι υπηρεσίες κοινής ωφελείας, καθώς και η ελευθερία των συμβάσεων και των συναλλαγών εξαρτώνται από το κράτος, το θεσμό που έχει την ισχύ να διασφαλίζει την τάξη, να αποτρέπει τις κλοπές και τις απάτες και να επιβάλει την τήρηση των όρων και των συμβάσεων ανάμεσα σε ιδιώτες. Για να λειτουργεί καλά μια κοινωνία, είναι απαραίτητες μερικές ακόμα υπηρεσίες κοινής ωφέλειας: ένα οδικό και μεταφορικό δίκτυο, ώστε να μεταφέρονται τα αγαθά, έργα υποδομής, ώστε να ακμάζουν οι οικονομικές δραστηριότητες, και κάποια μορφή ρυθμιστικής εποπτείας, ώστε να αποτρέπονται οι απάτες και οι αδικοπραξίες. Μολονότι πολλές από τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας μπορούν να τις παρέχουν οι αγορές και οι ιδιώτες, ο αναγκαίος βαθμός συντονισμού είναι τόσο μεγάλος, ώστε μόνο μια κεντρική αρχή μπορεί να τον επιτύχει. Το κράτος είναι λοιπόν, άρρηκτα συνυφασμένο με τους οικονομικούς θεσμούς, καθώς επιβάλει το νόμο και την τάξη, προστατεύει την ατομική ιδιοκτησία και την τήρηση των όρων των συμβάσεων, ενώ συχνά είναι ο βασικός πάροχος υπηρεσιών κοινής ωφελείας. Οι ανοιχτοί οικονομικοί θεσμοί χρειάζονται και χρησιμοποιούν το κράτος" απόσπασμα από "Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη" Daron Acemoglu και James A. Robinson εκδόσεις Λιβάνη
Σε πρώτη φάση κάποιος μπορεί να θεωρήσει ότι και τα αποτυχημένα έθνη όπως η Ελλάδα, η Ρωσία, η Αργεντινή, το Μεξικό, η Αίγυπτος, η Πολωνία, η Ουκρανία, ... έχουν παρόμοιους θεσμούς το σημαντικό όμως είναι ότι οι θεσμοί τους είναι άδειοι από ουσία και δεν εκπληρούν την προϋπόθεση ύπαρξης οικονομικών ευκαιριών για το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας.
Η προϋπόθεση της ύπαρξης οικονομικών ευκαιριών για το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας είναι το σημείο κλειδί για την κατανόηση των συμμετοχικών θεσμών. Στις εκμεταλλευτικές κοινωνίες όπως η Ελλάδα οι οικονομικές ευκαιρίες αφορούν τους διαπλεκόμενους με το πολιτικό σύστημα είτε αναφερόμαστε σε επιχειρηματικές ευκαιρίες, είτε στην αγορά εργασίας.
Στις εκμεταλλευτικές δημοκρατίες το διαβατήριο για την κοινωνική ανέλιξη δεν είναι το ταλέντο, ούτε η αξιοκρατία, ούτε η σκληρή εργασία. Οι δε θεσμοί είναι προσαρμοσμένες εκδοχές των θεσμών των επιτυχημένων εθνών, με σκοπό την εξυπηρέτηση ομάδων και ατόμων και όχι του συνόλου της κοινωνίας.
(1) http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL105/229/1683,5370/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου